دكتر محمدرضا خالصی، پژوهشگر ادبیات و استاد دانشگاه، در گفتگوی اخیر خود در برنامه "ققنوس" رادیو فرهنگ، به بررسی چهره امام حسین (ع) در ادبیات شیعی پرداخت. ایشان با اشاره به فربه بودن ادبیات عاشورایی در میان زیرشاخه‌های ادبیات آیینی و شیعی، به ترسیم دو چهره متفاوت از امام حسین (ع)، یعنی مظلومیت و حماسه، پرداخت و چگونگی رقم خوردن این دو چهره را در ادوار مختلف ادبیات فارسی تحلیل كرد.
دكتر خالصی ادبیات عاشورا را به چهار دوره كلی از قرون اولیه تا صفویه، عصر صفویه، حكومت افشاریه، زندیه و قاجاریه، و دوران معاصر تقسیم كرد. وی تأكید كرد كه در قرون اولیه، از شعرای بزرگی چون كسایی مروزی (شاعر قرن چهارم) تا قطران تبریزی و سیف‌الدین فرغانی (قرون هفتم و هشتم)، آنچه بیش از همه در اشعار شیعی دیده می‌شود، تمركز بر مظلومیت امام حسین (ع)، تشنگی و تنهایی ایشان است. این رویكرد به ویژه در قالب مویه و ندبه تجلی یافته و به گفته ایشان، ریشه در سوگ سیاوش و پیوند اسطوره‌ای با آن دارد. در این دوره، شعر رسمی فارسی، خط خردورزی را دنبال نمی‌كند و بیشتر بر حس و عاطفه تكیه دارد.
اما در ادبیات شیعی عرب، از همان ابتدا، چهره‌ای حماسی‌تر و خردورزانه‌تر از امام حسین (ع) و اهل بیت ایشان به چشم می‌خورد. دكتر خالصی به رجزهای مشهور عاشورا، از جمله رجز حضرت ابوالفضل (ع) و امام حسین (ع) اشاره كرد كه سراسر حماسه، مبارزه و اقتدار است. به عنوان نمونه، شعر "الموت خیر من ركوب العار" از امام حسین (ع) و یا سخنانی از حضرت علی‌اكبر (ع) همچون "الحرب أزباة لذله الحوا" نشان‌دهنده روحیه سلحشوری است.
به گفته دكتر خالصی، با ورود به دوران صفویه و نهادینه شدن روضه‌خوانی، به واسطه سفر وزیر روضه‌خوانی به اروپای شرقی و تأثیرپذیری از نمایش‌های مصائب مسیح، فضای مویه و ندبه در ایران پررنگ‌تر شد. كتاب "روضة‌الشهدا" ملا حسین كاشفی نیز كه به منبع اصلی روضه‌خوانی تبدیل شد، به رواج بسیاری از جعلیات و كمرنگ شدن چهره حماسی امام حسین (ع) كمك كرد. این امر باعث شد كه برخلاف ادبیات شیعی عربی كه همواره چهره‌ای كنشگر، خردمندانه و قدرتمند از امام حسین (ع) را به تصویر كشیده، در ادبیات فارسی این چهره مظلوم و تشنه، تا به امروز غالب بماند و به گوهر اصلی نهضت یعنی زندگی و سخنان ایشان كمتر پرداخته شود. تنها استثنای این روند در ادبیات فارسی، ناصرخسرو با اشعار مبارزاتی‌اش ذكر شد كه به شكل متفاوتی به قیام عاشورا نگریسته است.
